در اواخر زمستان و یا اوائل بهار با ظاهر شدن اسپات ها بر روی درخت فعالیت های حیاتی گیاه از قبیل گرده افشانی، لقاح و سرانجام تشکیل میوه آغاز می گردد.گرده افشانی انتقال دانه های گرده از بساک گل نر به سطح کلاله و یا مادگی گل ماده می باشد.
چون خرما گیاهی دو پایه بوده و گل های نر و ماده به صورت جدا از هم روی پایه های جداگانه قرار دارند و از طرفی عملیات گرده افشانی بوسیله باد و یا حشرات بطور مناسبی انجام نمی گیرد لذا دستیابی به محصول مناسب چه از نظر کمی و چه از نظر کیفی به میزان تلقیح گل ها بستگی دارد که معمولاً می بایست توسط انسان انجام گیرد.
گل ماده دارای پوششی شامل دو ردیف سه تایی کاسبرگ به صورت فلس های کم و بیش چرمی و مادگی سه برچه ای است. بعد از عمل تلقیح معمولاً یکی از برچه ها رشد می نماید و به مرحله نهائی رشد می رسد. البته بندرت در برخی از ارقام مانند رقم شکر و یا برحی در مواردی دو تا از برچه ها تلقیح شده و به رشد خود ادامه می دهند. در مواردی که گل ها به هر دلیلی تلقیح نشوند هر سه گل به میوه تبدیل شده و در مرحله حبابوک ریزش می نمایند و در مواردی که ریزش نکنند نیز میوه ها از وضعیت رشد و ظاهر مناسبی برخوردار نبوده و با اینکه ممکن است تا مرحله خلال هم زنده بماند ولی ارزش چندانی ندارد.
هم گل آذین نر و هم گل آذین ماده در غلاف های بزرگی بنام اسپات یا گریبانه قرار دارند. اسپات ها پوشش های چوبی محکمی هستند که گل های نر و ماده را تا زمان رسیدن درون خود حفظ کرده و پس از رسیدن شکاف برداشته و گل ها آزاد می گردند. در این زمان باید با بریدن و جدا نمودن اسپات های نر از روی درخت نسبت به جمع آوری دانه های گرده با روش مناسب اقدام نمود.
اسپات های ارقام مختلف از نظر اندازه متفاوت هستند. طول اسپات های ماده قبل از ترک خوردن و باز شدن گل ها در ارقامی مانند کبکاب حداکثر بین 50 تا 70 سانتیمتر و در رقم شهابی بین 30 تا 40 سانتیمتر و عرض آن در کبکاب بین 10 تا 13 سانتیمتر و در رقم شهابی بین 13 تا 15 سانتیمتر می باشد. حداکثر طول اسپات ماده در رقم سایر (استعمران) بین 60 تا80 و در رقم خضراوی بین 40 تا 50 سانتیمتر و حداکثر پهنای اسپات در استعمران 9 تا 10 و در خضراوی 8 تا9 سانتیمتر می باشد. اسپات هائی که اول ظاهر می شوند درشت تر و بزرگتر و اسپات های آخری کوچکترند.
اسپات های نر نیز درشت هستند بطوری که طول اسپات در نر غنامی سبز و غنامی سرخ و خکری وردی و خکری کرطلی بین 60 تا 70 سانتیمتر و در سمسماوی، کوتاه و حدود 40 سانتیمتر است. طول اسپات نر در رقم غلامی از این هم بزرگتر و به یک متر می رسد. تعداد اسپات های نر در هر نخل بین 10 عدد برای نر سمسماوی تا 30 عدد در نر غلامی متغیر می باشد. رنگ اسپات ها در اکثر ارقام قهوه ای کم رنگ تا پررنگ و یا متمایل به قرمز است ولی در نر غنامی سبز دارای رنگ سبز سیر می باشد. معمولاً اسپات های نر کمی زودتر از اسپات های ماده ظاهر می شوند. بسته به گرمای هوا در سال هائی که هوا زودتر گرم می شود اسپات های نر معمولاً در بهمن ماه و دربرخی از سال ها در اوائل اسفند ماه ظاهر می شوند. در سال 1378 به علت گرمای زودرس هوا در منطقه بلوچستان، اسپات های نر دو هفته زودتر ظاهر شدند و همین امر سبب شد که تلقیح گل ها دو هفته زودتر صورت پذیرد.
در همین سال و در همین منطقه از بین 14 رقم نرشامل تیس، جالق1، جالق 2، زابلی، راسک1، راسک2، مسکوتان، اسپکه، فنوج، گربیت، ساریوک، چانف و قصرقند، ظهور اسپات ها از 10 بهمن شروع (نر تیس) و تا 30 بهمن ماه (نر چانف) برای همه ارقام به طول انجامید. بطور کلی 70 درصد این ارقام قبل از 20 بهمن ماه به گل دهی رسیدند. زمان ظهور اسپات ها به نوع رقم نیز بستگی زیادی دارد. در خوزستان در نر سمسماوی اسپات ها زودتر از بقیه ارقام نر ظاهر می شوند.
پس از رسیدن دانه های گرده نر (معمولاً کمی قبل از شکاف اسپات) این اسپات ها را از درخت جدا کرده و پس از باز کردن اسپات گل آذین را از اسپات خارج ساخته و در محل مناسبی در سایه و بوسیله طناب آویزان می کنند تا به آرامی خشک شود. سپس اقدام به تکانیدن گل آذین بر روی ورقه تمیزی از روزنامه یا مقوا می نمایند تا دانه های گرده جدا گردند. گرده های جمع آوری شده را در یک ظرف شیشه ای خشک و مناسب قرارداده و از آن برای تلقیح با گرده افشان مکانیکی و یا با دست و به روش سنتی استفاده می کنند.
در مواردی نیز خوشچه ها را جدا کرده و با بالارفتن کارگر از درخت اقدام به تکاندن آنان بر روی گل آذین های ماده می کنند و قسمت های کوچکی از خوشچه های نر را در بین گل های ماده قرار می دهند تا با بازشدن تدریجی گل های ماده دانه های گرده در اثر وزش باد و تکان خوردن رها شده و بر روی گل های ماده قرار گیرد.
نظر به اینکه بازشدن اسپات های ماده همزمان نیستند لذا معمولاً گرده افشانی برای هر درخت در چند نوبت صورت می گیرد. در گرده افشانی مکانیکی دانه گرده را در یک مخزن شیشه ای که از یک طرف به یک لوله پلاستیکی قابل انعطاف و از طرف دیگر به مخزن پمپ هوا متصل می باشد ریخته و دانه های گرده با فشار هوا و از طریق لوله های آلومینیومی که قابل بلند و کوتاه شدن می باشند گرده را به میان گل های ماده هدایت می کند. این روش ساده و از نظر راندمان کار نیز سبب کاهش شدید هزینه گرده افشانی می شود.برای صرفه جوئی در مصرف دانه گرده آنرا با موادی مانند آرد یا سبوس مخلوط کرده و سپس اقدام به گرده افشانی می کنند. نتایج بررسی ها نشان داده است که مخلوط 15 درصد دانه گرده با 85 درصد آرد مناسب می باشد.
گرده افشانی باید زمانی صورت گیرد که گل های ماده مناسبترین شرایط پذیرش گرده ها را داشته باشند به عبارتی احتمال تلقیح گل های ماده به حداکثر افزایش یابد. بررسی های انجام شده در مراکز تحقیقاتی مناطق خرماخیز کشور نشان می دهد که زمان مناسب گرده افشانی بسته به رقم نخل می تواند تا حدودی متفاوت باشد. بعضی بررسی ها در خوزستان نشان می دهد که 48 ساعت پس از باز شدن گل های ماده بهترین زمان گرده افشانی برای رقم استعمران خواهد بود، در حالیکه اگر گرده افشانی 5 روز پس از بازشدن اسپات ها صورت گیرد درصد تلقیح گلها به شدت کاهش می یابد.
در مواردی که روی یک رقم خاص بررسی صورت نگرفته باشد بهتر است عمل گرده افشانی در فاصله زمانی 24 تا 96 ساعت بعد از بازشدن اسپات های ماده صورت پذیرد.
از زمان ظهور تا بازشدن کامل اسپات مدت زمان زیادی طول می کشد. این زمان در بعضی از ارقام ممکن است به بیش از یک ماه بطول بیانجامد، لذا می بایست گرده افشانی را زمانی انجام داد که اسپات به خوبی شکاف برداشته و گل های ماده آشکار شده باشند.
مزایای گردهافشانی مکانیکی
گردهافشانی یکی از مهمترین عملیات نخلداری و نیازمند به کارگر ماهر است و انجام آن در شرایط سنتی دارای هزینه و زمان زیاد میباشد. استفاده از این روش، سهولت در عملیات گردهافشانی و کاهش در هزینه را به همراه دارد. به عبارت دیگر در مقایسه دو روش(سنتی و مکانیکی) یک کارگر ماهر در فاصله زمانی 45 روز قادر به گرده افشانی 600-700 نخل خرما بوده، ولی دو کارگر در همین فاصله زمانی، با استفاده از دستگاه مورد نظر، قادر به گردهافشانی3750 نخل ماده بوده و هزینه نیز برابر (4/1) هزینه قبلی است، لذا میتوان به افزایش تولید محصول کمک نمود.
به طور کلی مزایای گردهافشانی مکانیکی عبارتند از :
1 ـ عدم نیاز به صعود از درختان نخل خرما و سهولت عملیات گردهافشانی،
2 ـ کاهش هزینهها
3 ـ عدم نیاز به کارگر ماهر
4 ـ کاهش میزان گرده مصرفی (2/0 گرم به ازاء هر خوشه )
5ـ عدم خطر جانی جهت فرد گردهافشان
6 ـ راندمان بسیار بالا
پس از عملیات گردهافشانی معمولاً در نخلستان سه مرحله مختلف در حین رشد میوه میتوان مشاهده نمود:
مرحله اوّل : در این حالت کلیه گلهای ماده تلقیح شدهاند و برچهها به صورت بسیار کوچک و سبز و متراکم هستند.
مرحله دوّم: در این حالت برچهها بزرگتر شدهاند و تعدادی از گلهای ماده که همچنان تلقیح نشدهاند به صورت برچههای سهتایی روی خوشهچهها دیده میشوند.
مرحله سوّم : در این حالت تمام برچهها بارور شدهاند و میوه کامل شکل میگیرد. اگر گلهای ماده به موقع تلقیح نشوند تعداد گلهای بارور نشده زیاد خواهدشد. همان طور که جدول 7-2 نشان میدهد 16 روز تأخیر در تلقیح گلها، میزان درصد باروری آنها را به نصف تقلیل دادهاست. امروز ثابت شده است که دانههای گرده ارقام مختلف نخل خرما بر روی میزان محصول و کیفیت میوه اثرهای متفاوتی دارد.
تعیین شماره برگ درخت خرما به منظور نمونه برداری و تعیین عناصر غذایی
خرما یکی از محصولات مهم واستراتژیک کشاورزی بشمار می رود وبراساس آمار فائودر سال 2002 سطح زیر کشت بارور آن 1100000 هکتار و میزان کل تولید آن 6135000 تن گزارش شده است خرما در هر پنج قاره دنیا کشت می شود ولی بیش از 99درصد از سطح زیر کشت و تولید آن مربوط به دو قاره آسیا و آفریقا می باشد. بیش از 85 درصد از کل تولید خرما متعلق به 5 کشور مصر، ایران، عراق، عربستان و پاکستان می باشد.
مقدار عناصر غذایی که در اختیار گیاهان قرار میگیرد بر غلظت آنها در اندام های گیاهی اثر می گذارد افزون بر آن چنین تلقی می شود که اگر غلظت عنصر(یا عناصر) ازحد معین پائین تر رود عملکرد محصولات محدود می گردد.
این سطوح مشخص در عناصر غذائی حد بحرانی یا غلظت بحرانی نامیده می شود. غلظت عناصر غذائی در اندام های گیاه با سن فیزیولوژیکی گیاه تغییر کرده وبین قسمت های مختلف گیاه تفاوتهای شدیدی را نشان می دهد. اما طی تحقیقات گذشته بهترین قسمت گیاه وزمان نمونه برداری از آن جهت تعیین حدود بحرانی عناصر غذایی برای اکثر محصولات زراعی وباغی گزارش شده است. نخل خرما از معدود درختان مثمر و استراتژیک است که تاکنون بهترین زمان و اندام نمونه برداری وتعیین حدود بحرانی عناصر غذایی مشخص نشده است . در این راستا آزمایشی با اهداف زیر روی نخل خرما رقم استعمران به اجرا آمد:
تعیین بهترین برگ (برگ ها )درخت خرما جهت نمونه برداری به منظور تجزیه برگ
تعیین وضعیت عناصر غذائی ماکرو و میکرو در برگهای مختلف نخل خرما
جهت دست یابی به اهداف فوق برگ های موجود برروی سه اصله نخل خرمای رقم استعمران را از قسمت بالا و در جهت عقربه های ساعت شماره گذاری نموده و نمونه برداری از برگچه های وسط هر برگ انجام و میزان عناصر غذایی در آنها اندازه گیری شد. پس از تعیین غلظت عناصر غذایی در ردیف های مختلف تاج درخت خرما , نرمال بودن داده ها مورد بررسی قرار گرفت و تجزیه داده ها بر اساس طرح آشیانه ای انجام وبا استفاده از آزمون چند دامنه ای دانکن مشخص شد که برای اندازه گیری فسفر، پتاسیم، مس , برگهای ردیف اول, برای اندازه گیری ازت و آهن برگهای ردیف هفتم، برای اندازه گیری منیزیم برگهای ردیف نهم و برای اندازه گیری کلسیم، منگنز و روی برگهای ردیف دهم نخل خرما بهترین برگ شناخته شدند. سپس به منظور بررسی ارتباط بین غلظت عناصر غذایی در برگهای مختلف آزمون همبستگی به عمل آمد و همبستگی بین غلظت عناصر مختلف در بهترین برگ ارائه شده جهت آن عنصر با سایر برگها تعیین گردید.
نتایج نشان داد که غلظت هر یک از عناصر غذایی موجود در برگهای ردیف 2 بیشترین همبستگی را با غلظت هر یک از عناصر در بهترین برگ دارا بود به نحوی که در رابطه با عناصر فسفر ،پتاسیم ،منیزیم ، آهن، منگنز، روی ،مس در سطح 1% و با کلسیم در سطح 5% همبستگی معنی دار وجود داشت و فقط در رابطه با ازت همبستگی معنی دار حاصل نگردید لذا می توان گفت مناسبترین برگ جهت تعیین غلظت کلیه عناصر برگ ردیف 2 می باشد که غلظت کلیه عناصر را با یک همبستگی خوبی ارائه می نماید.
فهرستی
از درختان میوه و میوه هایی که از ایام گذشته در ایران وجود داشته و یا
امروزه در کشورمان کشت می شود . در این نوشته سعی شده به نکته های کوچک ولی
مفید نیز از میوه کاری اشاره کنیم میوه ها را می توان به صورت زیر دسته بندی کرد . · میوه های استوایـــــــی (گرمسیری) · میوه های مدیترانه ای · میوه های مناطق معتدل · میوه های بومی · میوه های مغزدار · میوه های وحشی · میوه های غیرخوراکی آلبالو : بهترین راه تکثیر خوابانیدن است ولی با قلمه نیز تکثیر می شود . ازگیل : ( Mespilus germanica) جزء میوه های شفت دار و زمان برداشت پائیز است . انار : میوه انار یک سته است (berry) که کاسبرگ لایه بیرونی و یا پوست میوه را تشکیل می د هد و بهترین راه تکثیر؛ خوابانیدن است ولی با قلمه نیز تکثیر می شود . آلو : شامل چندین گونه وحشی و کشاورزی و میوه های هسته دارشفتهای نوع Prunus ( آلو بخارا ؛آلو برقانی ؛ آلو قطرهطلا و آلوکک ) انجیر: (Ficus spp ) نیمه گرمسیری میوه در شاخه سال جاری تشکیل می شود و انواع دیگر( انجیرهندی – هلو انجیری ) آناناس :( Ananas comosus) جزء میوهای استوایـی انبه : ( Mangifera indica) جزء میوهای همیشه سبز واستوایـی(گرمسیری) آووکادو : (Avocados) جزء میوهای استوایـی انگور ( مو) : نیاز به هرس زیاد دارد ؛ میوه مو به صورت جوانه های مخلوط جانبی روی شاخه های سال جاری تشکیل می شود . آگلی : )پیوندی از پرتقال ، نارنگی و گریپ فروت , ( جزء مرکبات استوایی بادام :( amygdalus communis) جهت جلوگیری از سرمازدگی شکوفه از هورمون جیبرلین استفاده کنید . بالنگ : ( citrus medica ) و جزء سیتروسهاست به : (gydonia oblanga)؛ دانه دار وجزء میوه های شفت دار پاپایا (خربزه درختی) پرتقال : دارای گونه های شیرین و ترش است ؛ جزء مرکبات استوایی پسته : مقاوم به خشکی و شوری تمرهندی : (Tamarindus indica) ؛ جزء میوهای استوایـی تمشک ؛ تمشک سیاه : دارای گونه های متعدد است از طبقه rubus توت فرنگی : (Frigaria spp) میوه ای کاذب است به هیچ وجه میوه محسوب نمی شوند اما در آشپزی به شکل میوه کاربرد دارد خربزه : علائم رسیدگی نوک میوه نرم ؛ در ناحیه دم شیار به وجود بیایید وشبکه پوست برجسته شود و گیاهی از خانواده کدوئیان است خرما : Phoenix dactylifera) ) ؛ ( تامار- رطب- خلال و کال مراحل مختلف رشدی میوه خرماست ) ؛ مقاوم به خشکی و شوری و تکثیر از پاجوش خرمالو : ( Diospyros kaki) ؛ از میوههای بومی آسیاست زرشک : نیمه گرمسیری زیتون : نیمه گرمسیری زالزالک : (Crataegus spp. ) ؛ جزء میوه های شفت دار زردآلو : ((prunus armenica ؛ میوه های هسته دارشفتهای نوع Prunus و دارای واریته هائی از جمله شکرپاره ؛ نادری و شاه پسند مشهد می باشد سیب : جزء میوه های شفت دار ؛ دانه دار ؛ به چهارپایه تقسیم می شوند : خیلی پاکوتاه EM9 . پاکوتاه EM7,EM26 . قوی EM2 . خیلی قوی . EM 16 کوکبی (میوهٔ ستاره) کیوی : سفرس چینی Actinidia spp )) گواوا (زیتون محلی) : ( (Psidium guajava ؛ جزء مناطق نیمه حاره ای گیلاس : میوه های هسته دارشفتهای نوع Prunus گلها روی شاخه های 2 ساله و 2 سال به بالا تشکیل می شود گریپفروت : جزء مرکبات استوایی گلابی :pyrus commonis)) ؛ جزء میوه های شفت دار ؛ گلها روی اسپورهای 2 ساله تشکیل می شود ؛ دانه دار ؛ پیوند مناسب اسکنه ؛ دارای گونه های اروپا و آسیایی Pyrus spp و تخمدان گلابی اپی جین است لایچی :( Litchi chinensis) ؛ جزء مناطق نیمه حاره ای لیموشیرین : حساس به سرما و جزء مرکبات استوایی موز : جزء میوهای استوایـی نارگیل : (Cocos spp) ؛ جزء میوهای استوایـی نارنج : مقاومت به امراض و نسبت به سرما بیش از پرتقال هلو
:برای کشت هلو در اراضی قلیایی وآهکی پایه زرد الو – اراضی سنگین گوجه –
اراضی سنگلاخی بادام استفاده می شود – البته از خود هلو نیز می توان برای
پایه استفاده کرد و میوه های هسته دارشفتهای نوع Prunus ؛ واریته های زودرس هلو قرمز رضائیه ؛ شاه پسند و انجیری دانشکده می باشد 0 هندوانه : (Citrullus vulgaris ). طالبی . بادام زمینی . بلوط ؛ توت . خیار . دارابی . ذغالاخته . شاهتوت . شفتالو . شلیل . فندق . کُنار . لیمو ترش . نارنگی . بلوط .گوجه . گردو البته در ایران میوه های متعدد دیگری نیز وجود دارد که بصورت وحشی پرکنده اند و به دلایل مختلف استفاده نمی شوند و یا در مناطق محلی استفاده میشود .
برای درمان برونشیت و اسهال ؛ دم کرده هایی از آنها تهیه می شود.
این دم گیلاسها مــــدر بوده و همچنین در ترکیبات جوشانده های لاغر کننده نیز وجود دارد.
میوه گیلاس را تازه و یا بصورت کمپوت مصرف می کنند.
در صورت زخمی شدن درخت ؛صمغ از آن به بیرون جاری می شود .
تکثیر
درخت کیوی : افزایش به وسیله بذر ، قلمه ، پیوند و کشت بافت صورت می گیرد .
در افزایش توسط بذر جنسیت کیوی را تا زمان به گل رفتن یعنی 7 سالگی نمی
توان تشخیص داد به همین دلیل خیلی مفید نمی باشد . در افزایش توسط قلمه ،
قلمه چوب نیمه سخت آن را اواخر بهار تا اواسط تابستان گرفته و در سیستم مه
افشان قرار می دهند . گل
در کیوی : گل های کیوی سفید رنگ بوده که در نهایت به زرد طلایی تغییر رنگ
می دهند و هیچگونه شهدی ندارند اما رایحه خوشبویی را تولید می کنند . البته
به دلیل نداشتن شهد برای زنبورهای عسل جذاب نیستند و به همین دلیل گرده
افشانی درخت کیوی با مشکل مواجه می گردد . بایستی توجه داشت که گل ها در
پایه نر زودتر از پایه ماده باز می شوند و این یکی از روش های تشخیص گیاه
نر می باشد . هرس
درخت کیوی : برای گلدهی بیشتر بایستی درخت کیوی را هرس کرد ، که هرس
تابستانه و استفاده از کند کننده های رشد سبب تحریک گیاه برای گلدهی بیشتر
می شود . البته از پاهنگ برداری نیز استفاده می گردد . تولید
میوه : تعداد گل در کیوی بسیار زیاد است ولی تعداد کمی از آنها به میوه
تبدیل می گردند . از عوامل آن عدم گرده افشانی ، سقط جوانه گل ، عدم تامین
نیاز سرمایی ، متعادل نبودن نسبت بین برگ و میوه می باشند . ارزش غذایی کیوی : این میوه سبز رنگ با پوستی کرکدار دارای مقادیر زیادی ویتامین ث است . ویتامین A ، E
و پتاسیم ، فولیک اسید ، آهن نیز دارد . به دلیل وجود آنزیم هایی که در
کیوی وجود دارد از آن برای نرم کردن گوشت استفاده می کنند که در اثر حرارت
به سرعت از بین می رود . (دوستداران آشپزی حتما از این روش برای نرم و ترد
کردن گوشت استفاده کرده اند ) . سعی کنید کیوی را به همراه لبنیات مصرف
نکنید
انواع بدون اسید ارزش اقتصادی نداشته و فقط در کشور های عربی مانند مصر و الجزایر طرفدارانی دارد
پرتقال را علاوه بر روش های فوق می توان به سه دسته زودرس ، میان رس و دیر رس طبقه بندی کرد
محصولات باغبانی گرمسیری در شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب رشد و کرده و حداکثر تولید را خواهند داشت.
مناطق جنوبی کشورمان با وجود اینکه شرایط ایده آل (گرما و رطوبت مناسب) را ندارد بعضی از محصولات گرمسیری انبه به خوبی رشد کرده و عملکرد بسیار بالایی دارد که در اقتصاد نقش مهمی ار ایفا می کند.
بررسی ها نشان می دهد که تولید این گونه محصولات اقتصادی بوده و صادرات آنها نیز امکان پذیر
می باشد.
تاکنون توجه چندانی به میوه های گرمسیری معطوف نشده و حداقل تا ابتدای دهه اخیر عملا در
برنامه ریزی ها مدنظر قرار نگرفته است به طوری که وضعیت نامناسب باغات گرمسیری از جمله انبه خود مبین این ادعا است.
با اقدامات اخیر سازمان تحقیقات, آموزش و ترویج کشاورزی و همچنین معاونت باغبانی وزارت کشاورزی به منظور افزایش تولید این محصولات امید است شاهد شکوفایی این محصولات ارزشمند در کشور باشیم. تلاش در جهت شناساندن میوه های گرمسیری در سطح مملکت و ایجاد بازار داخلی کمک موثری در فراهم آوردن امکانات صادرات این محصولات فراهم خواهد نمود.